Πάολο Ουτσέλο, Πάολο ντι Ντόνο, ο επονομαζόμενος–

(Uccello, Πρατοβέκιο, Φλωρεντία 1397 – Φλωρεντία 1475). Ιταλός ζωγράφος. Το 1407 ήταν βοηθός του Γκιμπέρτι και πιθανόν μαθητής του Γκεράρντο Σταρνίνα. Από το 1425 μέχρι το 1430 βρισκόταν στη Βενετία και κατασκεύασε μαζί με άλλους ψηφιδωτά για τη βασιλική του Αγίου Μάρκου, τα οποία έχουν καταστραφεί. Η διαμόρφωσή του σε υστερογοτθικό περιβάλλον διακρίνεται στο τύμπανο της Σάντα Μαρία Νοβέλα της Φλωρεντίας, όπου παρουσιάζει σκηνές από τη Γένεση, η οποία και εκτελέστηκε μάλλον αμέσως μετά την εγκατάσταση του καλλιτέχνη στη Βενετία. Μια αναγεννησιακή καινοτομία στην οπτική του ζωγράφου χαρακτηρίζει την επιβλητική τοιχογραφία της Σάντα Μαρία ντελ Φιόρε στη Φλωρεντία με το Μνημείο του έφιππου Τζοβάνι Ακούτο (1436), όπου οι σμικρύνσεις και οι τολμηρές συναιρέσεις των μορφών, η γεωμετρική απόδοση και η τοποθέτηση της οπτικής γωνίας μεταξύ βάσης και έφιππου ανδριάντα προσδίδουν μνημειακό χαρακτήρα στο σύνολο. Ακολουθούν, ύστερα από μικρό χρονικό διάστημα, οι νωπογραφίες της μονής του Σαν Μινιάτο αλ Μόντε –κατεστραμμένες σε μεγάλο βαθμό–, τα προσχέδια για τα υαλογραφήματα του τρούλου της μητρόπολης και τα τέσσερα βασανισμένα κεφάλια προφητών στην ίδια εκκλησία (1443-45). Μετά την καταστροφή των Γιγάντων της Κατοικίας Βιταλιάνι στην Πάντοβα (1445), τα αριστουργήματα του καλλιτέχνη είναι το τύμπανο με τον Κατακλυσμό στη Σάντα Μαρία Νοβέλα στη Φλωρεντία, χρονολογούμενο στα 1447-48, και οι τρεις πίνακες της Πινακοθήκης Ουφίτσι στη Φλωρεντία, του Λούβρου στο Παρίσι και της Εθνικής Πινακοθήκης του Λονδίνου με τη Μάχη του Σαν Ρομάνο, οι οποίοι τοποθετούνται στα 1456-60: τα έργα αυτά χαρακτηρίζει η πολυσύνθετη και ασύνδετη προοπτική, οι ξαφνικά σταματημένες κινήσεις, οι γεωμετρικές αφαιρέσεις και τα σμαλτώδη, εξωπραγματικά χρώματα. Στην τελευταία περίοδο του καλλιτέχνη ανήκουν το Κυνήγι του Μουσείου της Οξφόρδης, η Γυναικεία κατατομή του Μητροπολιτικού Μουσείου της Νέας Υόρκης και ο πίνακας της Αγίας Τράπεζας με τη Βεβήλωση της Όστιας της Εθνικής Πινακοθήκης του Ουρμπίνο (1467-68). Ο Ου. χαρακτηρίστηκε από τον Βαζάρι «πνεύμα γεμάτο σοφιστεία και λεπτότητα» και κατηγορήθηκε για την αυθαίρετη χρησιμοποίηση της προοπτικής και τη μη νατουραλιστική χρήση των χρωμάτων. Ακριβώς όμως αυτά που ήταν ελαττώματα για την εποχή του σήμερα ανταποκρίνονται απόλυτα στις αντιλήψεις περί τέχνης. Ο Ου. είναι αντίθετος προς το πνεύμα των μεγάλων καινοτόμων της πρωτοαναγεννησιακής εποχής της Φλωρεντίας (Μπρουνελέσκι, Ντονατέλο, Μαζάτσιο), για τους οποίους η προοπτική ήταν όργανο γνώσης της πραγματικότητας και ρυθμιστικό στοιχείο της όρασης. Με τη μεσαιωνική και υστερογοτθική ευαισθησία του δίνει στους αναγεννησιακούς εκφραστικούς τρόπους μια εξωπραγματική, ενορατική διάσταση, στην οποία συνυπάρχουν ποιητικά εναρμονισμένα ο απελπισμένος υπολογισμός και το πάθος του φανταστικού. Η «Καθαρτήριος λιτανεία» από τον πίνακα του Ιταλού ζωγράφου Πάολο Ουτσέλλο, με τίτλο «Ιστορία της βεβηλώσεως της καθαγιασμένης Όστιας» (Εθνική Πινακοθήκη, Ουρμπίνο).